ROBERT TOMLJENOVIĆ

Agencja ds. Mediów Elektronicznych jest wiodącym organem instytucjonalnym w Chorwacji w zakresie umiejętności korzystania z mediów i najpewniej głównym inicjatorem i wsparciem rozwoju umiejętności korzystania z mediów w Chorwacji. Misją Agencji jest podnoszenie świadomości na temat umiejętności korzystania z mediów, wspieranie rozwoju projektów w zakresie umiejętności korzystania z mediów oraz gromadzenie różnych interesariuszy, a także wzmacnianie umiejętności krytycznego myślenia i zachęcanie obywateli do odgrywania aktywnej roli w procesach społecznych i demokratycznych.

Agencja wypracowała wiedzę i kompetencje w zakresie tworzenia, rozwijania i wykonywania projektów w zakresie umiejętności korzystania z mediów, które realizuje we współpracy z biurem UNICEF w Chorwacji. Uważamy, że rozwijanie umiejętności korzystania z mediów przez obywateli jest podstawowym narzędziem w walce z dezinformacją, i w ten sposób bierzemy udział w aktywności na tym polu.

Agencja aktywnie uczestniczy w pracach Europejskiej Grupy Regulatorów Audiowizualnych Usług Medialnych (ERGA) oraz, między innymi, w pracach nad zwalczaniem dezinformacji. Agencja monitorowała również wdrażanie kodeksu postępowania w zakresie dezinformacji. Akt samoregulacji został podpisany przez wiodące platformy internetowe (takie jak Facebook czy Google). Agencja brała udział w dogłębnej analizie stosowania Kodeksu, w której zidentyfikowano liczne niedociągnięcia, co uzasadnia propozycję przejścia z obecnie obowiązującego podejścia samoregulacyjnego na model współregulacji.

Agencja Mediów Elektronicznych finansuje i zarządza portalem internetowym www.medijskapismenost.hr, który został uruchomiony we współpracy z biurem UNICEF w Chorwacji. W ciągu ostatnich czterech lat portal stał się w Chorwacji krajowym centrum informacji, edukacji i gromadzenia interesariuszy w zakresie umiejętności korzystania z mediów. Portal ma informować i edukować w zakresie umiejętności korzystania z mediów i edukacji medialnej. Głównymi grupami docelowymi są rodzice, nauczyciele i wychowawcy, czyli wszyscy, którzy uczestniczą w procesie kształcenia. Celem portalu jest zapewnienie w jednym miejscu kompleksowego przeglądu wiarygodnych i przydatnych informacji na temat umiejętności korzystania z mediów i mediów oraz ich potencjalnego wpływu na rozwój dzieci i młodzieży. Portal zawiera informacje o wpływie różnych typów i rodzajów mediów na dzieci, porusza takie tematy jak bezpieczeństwo w Internecie, problem dezinformacji, przemocy w mediach, stereotypy, wpływ mediów na rozwój dziecka, a także udziela porad rodzicom na temat jak postępować w konkretnych sytuacjach życia codziennego. Poza tym, działa też kształcąco na dziełalność naukową i politykę w zakresie umiejętności korzystania z mediów. Ostatnio portal zaczął udostępniać więcej treści związanych z krytycznym myśleniem i zwalczaniem dezinformacji, aktywnie śledzić prace instytucji europejskich i publikować bardziej złożone treści na ten temat.

Ważnym projektem są również Dni Umiejętności Korzystania z Mediów, rozpoczęte w 2018 roku przez Agencję i UNICEF. Stworzyło to platformę do gromadzenia się i współpracy z różnymi interesariuszami społecznymi, promowania i wykonywania projektów zrównoważonych, oraz podnoszenia świadomości społecznej na temat znaczenia umiejętności korzystania z mediów, wzmacniania umiejętności korzystania z mediów przez obywateli oraz wspierania edukatorów i nauczycieli poprzez opracowywanie materiałów edukacyjnych do kształcenia medialnego. Dni umiejętności korzystania z mediów składają się z trzech głównych elementów:

• wydarzenia (wykłady, warsztaty, debaty itp.);
• jednodniowe warsztaty dla studentów w mediach;
• produkcja i dystrybucja materiałów edukacyjnych.

Jednocześnie głównym kanałem komunikacyjnym wydarzenia jest portal www.medijskapismenost.hr, na którym publikowane są wszystkie teksty z nim związane oraz – co najważniejsze – materiały edukacyjne i wykłady powstałe w ramach Media Literacy Days.

W ramach tych projektów Agencja opracowuje i publikuje materiały edukacyjne dotyczące umiejętności korzystania z mediów i życia w cyfrowej przestrzeni medialnej, które można pobrać z portalu. Od kwietnia 2018 roku opublikowano 20 materiałów edukacyjnych, które pobrano ponad 220 000 razy. https://www.medijskapismenost.hr/obrazovni-materijali-za-preuzimanje/

W 2020 roku, w związku z pandemią koronawirusa, skupiliśmy się na wykładach wideo, aby ułatwić nauczycielom i uczniom naukę umiejętności korzystania z mediów. Opublikowaliśmy również kilka lekcji dotyczących problemu dezinformacji.
https://www.medijskapismenost.hr/video-lekcije-medijske-pismenosti/

Istotnym segmentem jest regularny fundusz coroczny, tj. Przetarg Agencji Mediów Elektronicznych na finansowanie projektów w zakresie umiejętności korzystania z mediów. Ten zwyczajowy przetarg został ogłoszony w 2015 r., a w 2020 r. opiewał na łączną kwotę 400 000 kun.

W walce z dezinformacją nie ma konkretnych wyzwań i podejść lokalnych. Jest to bowiem problem globalny, którego pojawienie się zostało ułatwione przez postęp technologiczny i cyfrowy. Zmienił on całkowicie sposób, w jaki się komunikujemy, a nawet relacje społeczne. W nowym ekosystemie mediów obywatele są przytłoczeni informacjami i mogą mieć trudności ze zrozumieniem wiadomości oraz znalezieniem dokładnych informacji i wiarygodnych źródeł. Dużym problemem są same platformy internetowe, które nie odpowiadają za publikowane przez siebie treści i nie sprawdzają ani nie usuwają dezinformacji ze swoich platform. Ze względu na ich nieprzejrzyste działanie i nieprzejrzyste stosowanie algorytmów problem dezinformacji tylko się pogarsza. Dlatego największym wyzwaniem jest przygotowanie na poziomie Unii Europejskiej ram prawnych, które wymuszą na platformach internetowych przejęcie odpowiedzialności za publikowane treści i weryfikację ich. To wprowadzi pewien poziom modelu współregulacji w tej dziedzinie.

• Kryzysy, takie jak pandemia koronawirusa, wskazują na znaczenie systematycznego podejścia do rozwoju umiejętności korzystania z mediów, opracowywania i wdrażania krajowych polityk w zakresie umiejętności korzystania z mediów, umożliwiających finansowanie projektów i tworzenie platform do gromadzenia i współpracy różnych interesariuszy społecznych.
• Czyniąc to, kluczowe znaczenie ma rozwijanie i wdrażanie modeli uczenia się przez całe życie w zakresie umiejętności korzystania z mediów dla wszystkich pokoleń, nie tylko dla dzieci i młodzieży. Każde pokolenie powinno mieć dostęp i możliwość korzystania z narzędzi, materiałów i programów edukacyjnych w celu rozwijania umiejętności korzystania z mediów, w szczególności rozwoju krytycznego myślenia.
• Umiejętność korzystania z mediów i promowanie dobrego dziennikarstwa to jedyne długofalowe narzędzia wysokiej jakości, które mogą chronić obywateli przed dezinformacją i wszelkiego rodzaju manipulacjami. Niezbędna jest również współpraca między platformami internetowymi, ekspertami i właściwymi organami (zarówno krajowymi, jak i unijnymi), a kluczowe jest opracowanie niezależnego procesu weryfikacji faktów w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się kampanii dezinformacyjnych w Internecie przy jednoczesnym poszanowaniu wolności słowa.

Nasilenie dezinformacji było spowodowane przede wszystkim postępem technologicznym oraz rozwojem platform medialnych i komunikacyjnych. Umożliwiło to bezprecedensowo szybkie rozprzestrzenianie się dezinformacji. Punktem zwrotnym były dwa wydarzenia, które pokazały opinii publicznej wszystkie niebezpieczeństwa i możliwości, jakie stwarzają sieci społecznościowe i nowe media cyfrowe, wykraczające poza jakikolwiek model regulacyjny. To wybory prezydenckie w USA w 2016 roku i kampania na rzecz wyjścia Wielkiej Brytanii z UE (Brexit).

Ważnym projektem są również Media Literacy Days, rozpoczęte w 2018 roku przez Agencję i UNICEF. Stworzyła platformę do gromadzenia i współpracy z różnymi interesariuszami społecznymi, promowania i organizowania zrównoważonych projektów oraz podnoszenia świadomości społecznej na temat znaczenia umiejętności korzystania z mediów, wzmacniania umiejętności korzystania z mediów przez obywateli oraz wspierania edukatorów i nauczycieli poprzez opracowywanie materiałów edukacyjnych do edukacji medialnej. Dni umiejętności korzystania z mediów składają się z trzech głównych elementów:

Najbardziej rozpowszechnione były narracje dotyczące pandemii koronawirusa, a także dotyczące: pochodzenia / rozprzestrzeniania się koronawirusa oraz leczenia choroby COVID-19, czyli szczepień i związanych z nimi dezinformacji dotyczących sieci 5G. Wiąże się z tym problem spadku zaufania obywateli do tradycyjnych mediów i instytucji, co dodatkowo zwiększa ich podatność na dezinformację.

Jako były dziennikarz zawsze korzystałem z klasycznych informacji weryfikujących fakty (kto jest autorem, gdzie i kiedy zostały opublikowane, kto jest celem, na kogo tekst wpływa lub wyrządza mu krzywdę). Teraz nazywamy to narzędziami do sprawdzania faktów. W przypadku niektórych tematów zwracam również uwagę na to, jak szanowani weryfikatorzy faktów sobie z nimi poradzili.

Nie byłem świadkiem żadnej konkretnej dezinformacji, która by nie dotarła do szerszego kręgu osób.

Kluczowymi podmiotami w zakresie umiejętności korzystania z mediów w Chorwacji są niewątpliwie Agencja Mediów Elektronicznych i jej partner UNICEF, co widać po odpowiedziach na pierwsze pytania. Nie same projekty są ważne, ale fakt, że Agencja we współpracy z UNICEF umieściła umiejętność korzystania z mediów w agendzie społecznej oraz zachęcała do aktywności i współpracy wielu innych interesariuszy społecznych oraz do finansowania projektów.

W Chorwacji organizacje społeczeństwa obywatelskiego odgrywają istotną rolę w edukacji medialnej, a niektóre z nich realizują znaczące projekty i programy edukacyjne, takie jak Towarzystwo Komunikacji i Kultury Medialnej z programem Dzieci Mediów lub projekt Safer Internet Center koordynowany przez Centrum Zaginione i Maltretowane Dzieci. Szczególnie aktywne i istotne są stowarzyszenia w dziedzinie edukacji filmowej i audiowizualnej, takie jak Chorwackie Stowarzyszenie Filmowe (np. Szkoła Kultury Medialnej dr Ante Peterlić), Alternator (Festiwal Praw Dziecka) i Dzieci spotykają się ze sztuką (program Siódmy Kontynent), Shadow Throwers- Bacači sjenki (projekt Frooom) lub Stowarzyszenie Dokkica. W ten sposób, poprzez zdecydowane zaangażowanie i pracę wolontariacką, organizacje społeczeństwa obywatelskiego stworzyły systematyczne możliwości nieformalnej edukacji medialnej obywateli i w pewnym stopniu przezwyciężyły brak systematycznego instytucjonalnego podejścia do tej kwestii. Dlatego też można je uznać za kluczowych aktorów w Chorwacji w dziedzinie umiejętności korzystania z mediów.

Na poziomie Unii Europejskiej kluczowe znaczenie ma Komisja Europejska, tj. jej właściwe dyrekcje i agencje, które powinny tworzyć polityki oraz wspierać i wdrażać projekty, a przede wszystkim tworzyć ramy dla systematycznego rozwoju umiejętności korzystania z mediów i stałego finansowania projektów umiejętności korzystania z mediów. Jednocześnie kluczowe znaczenie ma umożliwienie jak najlepszego wykorzystania funduszy unijnych, takich jak Kreatywna Europa i Horyzont 2020, oraz określenie jasnych kryteriów alokacji środków i procesów oceny.